Szacuje się, że co najmniej 100 milionów kobiet na świecie codziennie sięga po pigułkę antykoncepcyjną. I nie wyobrażają sobie funkcjonowania bez niej. Ale przecież nie zawsze tak było. Pierwsza tabletka hormonalna pojawiła się w aptekach w USA w 1960 roku, w Polsce kilka lat później. To był początek rewolucji kulturowej. – Jeśli nie można kontrolować swojej płodności, to trudno zadbać o swoje prawa, trudno zaplanować i skontrolować swoją pozamacierzyńską rzeczywistość – mówi prof. Magdalena Radkowska-Walkowicz, antropolożka, socjolożka z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego. Małgorzata Germak: Zanim przejdziemy do tematu samej pigułki, warto powiedzieć kilka słów o kobietach w latach 60. Jak nam się żyło? Prof. Magdalena Radkowska-Walkowicz: Różnie to wyglądało w poszczególnych krajach, inaczej w tych z bloku wschodniego, inaczej w Europie Zachodniej, a jeszcze inaczej na pozostałych kontynentach. Życie kobiet różniło się też w zależności od ich zamożności, rasy czy pozycji klasowej. Życie kobiet ze sporymi zasobami finansowymi czy odpowiednią pozycją społeczną było nie do porównania z rzeczywistością tych bez pracy i uzależnionych od mężów. Dlatego trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, bo nie da się mówić o jednym modelu bycia kobietą. Natomiast możemy zaobserwować pewne tendencje. Lata 60. to jest druga fala feminizmu, coraz częściej mówi się, że kobiety mają swoje prawa. Powstanie takiego wynalazku jak pigułka antykoncepcyjna było między innymi efektem walki kobiet o siebie, co uwydatniło potrzebę stworzenia takiego produktu. Z drugiej strony, antykoncepcja hormonalna wpłynęła na wzmocnienie pozycji kobiet i na to, że poczuły się bardziej wyemancypowane i wolne. Lata 60. trzeba także postrzegać w kontekście rewolucji seksualnej. W Polsce akurat nie była tak bardzo widoczna, aktywizm kobiet skupiał się na kwestiach politycznych, a nie obyczajowych. W oficjalnych przekazach dbano zaś o czystość moralną, więc trudno było mówić o rewolucji seksualnej. Natomiast w Ameryce i Europie Zachodniej coraz częściej dyskutowano o wolności seksualnej. Powstał nowy język, którym można było o tym rozmawiać. To też jest ważny kontekst do myślenia o rewolucji związanej z antykoncepcją. Coś się zaczęło zmieniać: otwartość w kwestiach seksualnych, ale i zmieniały się prawa kobiet. prof. Magdalena Radkowska-Walkowicz/fot. arch. prywatne Jesienią 1951 roku w jednym z laboratoriów w mieście Meksyk chemicy pod przewodnictwem Carla Djerassi przeprowadzają pomyślną syntezę substancji podobnej w działaniu do progesteronu. W 1960 roku w amerykańskich aptekach pojawia się pierwsza tabletka antykoncepcyjna, w Polsce 6 lat później. Jak w praktyce wyglądała jej dostępność? Korzystanie z tej formy antykoncepcji zajęło trochę czasu. Na dostępność składa się kilka czynników. Po pierwsze, potrzebna jest podaż, czyli pigułki muszą zapełnić apteczne półki; po drugie, muszą mieć odpowiednią cenę; a po trzecie, musi być zgoda społeczna na kupowanie ich, a do tego poczucie, że jest to produkt właściwy dla nas. To był cały proces: od wejścia na rynek do korzystania z tabletek antykoncepcyjnych na szeroką skalę. W Polsce przebiegał on dosyć wolno. Działo się to nawet nie ze względu na niską świadomość, tylko dlatego, że na początku tych pigułek było po prostu mało. Na początku lat 60. sprowadzano je z Zachodu głównie do dyspozycji lekarzy i pacjentek niektórych ośrodków ginekologicznych. Pierwsza polska tabletka hormonalna produkowana była od 1969 r. w Jeleniogórskich Zakładach Farmaceutycznych, ale ona wciąż nie pokrywała pełnego zapotrzebowania. W Europie Zachodniej czy Ameryce proces wprowadzania tabletek na masową skalę zachodził szybciej. Co zmieniło pojawienie się tak nowoczesnej metody antykoncepcji? Nic się nie zmieniło z dnia na dzień, ale patrząc szerzej na cały proces wkraczania pigułki w życie kobiet – to odmieniła ona ich rzeczywistość. Tabletka taniała, więc i dostępność się zwiększała. Z perspektywy czasu niewątpliwie możemy stwierdzić, że antykoncepcja hormonalna mocno wpłynęła na kobiety – ich poczucie seksualności i wolności w ogóle, bowiem ta wiąże się z posiadaniem lub nieposiadaniem dzieci. Kobieta w latach 60. czy 70. XX wieku miała przede wszystkim za zadanie rodzić dzieci i się nimi zajmować. W związku z tym jej pozycja na rynku pracy była bardzo niekorzystna i możliwość zaplanowania ciąży ją na pewno zmieniła. Jeśli nie można kontrolować swojej płodności, to trudno zadbać o swoje prawa, trudno zaplanować i skontrolować swoją pozamacierzyńską rzeczywistość. Wynalezienie tabletki antykoncepcyjnej, która była o wiele bardziej skuteczna niż dotychczasowe metody zapobiegania ciąży i – przede wszystkim – jej branie było uzależnione od woli kobiet, na pewno spowodowało, że mogły one łatwiej i bardziej świadomie planować inne sfery życia. Dzięki tej pigułce zyskały poczucie, że jest to w ich rękach. Mogły znacznie lepiej kontrolować swoją seksualność, cielesność i swoje rodzicielstwo. Tym sposobem budowały swoją pozycję nie tylko w układzie: ja i mężczyzna, ale w znacznie szerszych relacjach społecznych. To rzutowało na wszystkie sfery kobiecego życia. Pojawienie się pigułki antykoncepcyjna było rodzajem rewolucji społecznej. Jak zmieniły się związki, małżeństwa, planowanie rodziny? Tabletka antykoncepcyjna wpłynęła na relacje między mężczyzną a kobietą. Bardzo ważna rzecz zaczęła być uzależniona też od niej – czy zajdzie w ciążę, czy nie – a nie tylko od mężczyzny. Kobieta mogła decydować się na aktywność seksualną, kiedy miała ochotę, a jednocześnie nie musiała się bać ciąży. To już powodowało, że relacja damsko-męska stawała się trochę inna. I mam tu na myśli pozytywny wpływ, budowanie zdrowych więzi partnerskich z mężczyzną. Ale jest też ciemna strona. Przez dostępność pigułki antykoncepcyjnej kobieta w niektórych układach partnersko-małżeńskich zaczęła być postrzegana jako ta jedyna odpowiedzialna za sferę antykoncepcji i reprodukcji. Czyli z jednej strony zyskuje wolność, ale jednocześnie w nierównych relacjach, niepartnerskich, zostaje obarczona odpowiedzialnością. Przez to też bywa postrzegana jako dostępna zawsze, ponieważ mężczyzna uznaje, że nie ma obawy przed niechcianą ciążą. Mówię o tym, choć finalnie myślę, że korzyści z wprowadzenia tej antykoncepcji zdecydowanie przewyższają negatywne aspekty. W przestrzeni zakupowej HelloZdrowie znajdziesz produkty polecane przez naszą redakcję: Zdrowie intymne i seks WIMIN Dobry seks, 30 kaps. 79,00 zł Zdrowie intymne i seks WIMIN SOS PMS, 30 kaps. 79,00 zł Zdrowie intymne i seks Wimin Serum intymne, 100 ml 79,00 zł Zdrowie intymne i seks, Odporność, Good Aging, Energia, Beauty Wimin Zestaw z dobrym seksem, 30 saszetek 139,00 zł Zdrowie intymne i seks WIMIN Lubrykant 55,00 zł Mówi się, że pigułki mogą szkodzić zdrowiu kobiety, ale jednocześnie pojawiają się argumenty psychologiczne. Co ciekawe, Michalina Wisłocka też pisała, że tabletki hormonalne nie są wcale takie dobre dla pary. W „Sztuce kochania” pierwszy raz wydanej w 1978 r., która wydaje się progresywną i otwartą książką towarzyszącą rewolucji seksualnej w Polsce, są też konserwatywne i zachowawcze treści Czy dostęp do antykoncepcji dał kobietom siłę, wpłynął na ruchy feministyczne? To są procesy, które się zazębiają. Trudno powiedzieć, co było pierwsze. Fakt, że wynaleziono pigułkę, zareklamowano ją i kobiety zaczęły ją brać, jest też wynikiem tego, co się działo wcześniej, czyli odkryć i działań feministek. Z drugiej strony rzeczywiście ta antykoncepcja wzmocniła kobiety i dała wielu poczucie wolności, bez strachu o niechcianą ciążę, poczucie, że mogą być ważnymi graczami na rynku seksualnym – w takim sensie, że mogą korzystać ze swojej seksualności. Mają prawo do przyjemności seksualnej i to one będą mówić, kiedy chcą to swoje prawo zrealizować. Więc antykoncepcja, która jest prawie pewna – bo nigdy nie mówimy o 100-procentowej pewności – i jest w rękach kobiet, a nie jest uzależniona od kaprysu mężczyzny, daje poczucie siły oraz tego, że w zakresie swojego życia seksualnego może decydować o tym, z kim to robi, kiedy i jak. Taka świadomość, która pojawia się w relacjach partnerskich, rzutuje na inne sfery życia. W subtelny sposób u wielu kobiet antykoncepcja hormonalna wpłynęła wzmacniająco na ich codzienność i pracę. Na polu zawodowym kobieta przede wszystkim przestała być postrzegana jako osoba, która zaraz pójdzie na urlop macierzyński. Już nie była tylko matką albo potencjalną matką, stała się też pracowniczką, w którą warto inwestować. Czy rozmowy wywołane tabletką antykoncepcyjną wpłynęły pozytywnie na edukację seksualną? Myślę, że tak. Wiąże się to z jednej strony z kolejnym powodem, by mówić o seksualności i o antykoncepcji, ale z drugiej z pojawieniem się w tej dziedzinie nowego, bardzo wpływowego aktora społecznego, którym był rynek farmaceutyczny. Rynek, gdzie są pieniądze i któremu zależy na poruszaniu pewnych kwestii, w tym właśnie dotyczących seksualności, tworzy przestrzeń, by głośniej i częściej o tym mówić. I to jest dobre, ale wiąże się też z medykalizacją płodności, z postrzeganiem jej coraz bardziej jako kwestii podlegającej procesom medycznym i farmakologicznym. Jak to się przekładało na codzienne życie? Pamiętam w latach 80. i 90. pierwsze lekcje edukacji seksualnej w polskich szkołach – nie był to oddzielny przedmiot, ale przedstawiciele firm farmaceutycznych przychodzili do uczniów i oni ich edukowali. Te firmy zarządzały informacją o antykoncepcji i dzięki temu zaczęto więcej rozmawiać na tematy seksualne, ale kontekst pozostawał medyczny, mniej związany z relacjami społecznymi i sferą psychologiczną. Jak pigułka antykoncepcyjna została przyjęta w Polsce? Dosyć dobrze. Ale trzeba znów pamiętać o jej słabej dostępności. Było to spowodowane głównie niską podażą, tabletek było mało na rynku. Na początku antykoncepcja w kraju była dostępna wyłącznie za pośrednictwem lekarzy i wąskie grupy mogły z niej korzystać. W pierwszej kolejności przepisywano ją w celach medycznych. Poza tym taka pigułka wymaga systematyczności, a wiemy, jak to wyglądało w sklepach w czasach PRL-u, ciągle czegoś brakowało. W przyjmowaniu takich tabletek nie można było sobie pozwolić na przerwę, więc to też było na początku ograniczające. Co do nastrojów, które towarzyszyły wprowadzeniu pigułki, to były dosyć dobre. Można to obserwować na przykładzie różnych pism, w których pojawiały się głosy ginekologów – bo to oni przejęli od razu ten język. I podobnie do lekarzy zachodnich, wypowiadali się w większości pozytywnie. Chociaż w latach 70. zdarzały się też oczywiście opinie przeciwne, ostrzegające przed braniem pigułek antykoncepcyjnych, ale nie stanowiły one większości. Tabletka antykoncepcyjna wpłynęła na relacje między mężczyzną a kobietą. Bardzo ważna rzecz zaczęła być uzależniona też od niej – czy zajdzie w ciążę, czy nie – a nie tylko od mężczyzny. Kobieta mogła decydować się na aktywność seksualną, kiedy miała ochotę, a jednocześnie nie musiała się bać ciąży. To już powodowało, że relacja damsko-męska stawała się trochę inna. I mam tu na myśli pozytywny wpływ, budowanie zdrowych więzi partnerskich z mężczyzną Co zarzucano pigułce antykoncepcyjnej? Podstawowy argument, który się wtedy pojawia (i zresztą później zostaje przejęty przez Kościół), to kwestia zdrowotna. Mówi się, że pigułki mogą szkodzić zdrowiu kobiety, ale jednocześnie pojawiają się argumenty psychologiczne. Co ciekawe, Michalina Wisłocka też pisała, że tabletki hormonalne nie są wcale takie dobre dla pary. W „Sztuce kochania” pierwszy raz wydanej w 1978 r., która wydaje się progresywną i otwartą książką towarzyszącą rewolucji seksualnej w Polsce, są też konserwatywne i zachowawcze treści. W rozdziale o antykoncepcji autorka pisze tak: „Środki hormonalne wstępnym bojem opanowały cały świat. Niewątpliwie są one najprostsze w stosowaniu i stuprocentowo pewne, ale gdy zaczęły się mnożyć w miarę upływu lat i obserwacji najrozmaitsze objawy i szkodliwości, wynikającej głównie z tego, że nie działają lokalnie, tylko wpływają na całą gospodarkę organizmu, zaczęto się zastanawiać, czy środki tradycyjne tak beztrosko odrzucone do lamusa, nie są czasem niewiele mniej skuteczne, a o całe niebo bezpieczniejsze. Dziś już nie mówi się, że prezerwatywa czy stosunek przerywany to historia”. A że Wisłocka była drukowana w setkach tysięcy egzemplarzy i w każdym szanowanym domu „Sztuka kochania” musiała być, to jej słowa miały znaczenie. Analizując, jak pigułka została w Polsce odebrana, warto wspomnieć też o piśmie „Przyjaciółka”, które było najważniejszym w PRL-u źródłem wiedzy dla wielu kobiet, z którego dowiadywały się o różnych aspektach życia społeczno-obyczajowego. Na łamach tego pisma pojawiają się wtedy w większości pozytywne teksty na temat pigułki antykoncepcyjnej. Skoro mówimy o tym, jak przyjęto w Polsce tabletki antykoncepcyjne, to nie może zabraknąć też głosu Kościoła, prawda? Zdecydowanie tak. O ile w latach 60. i 70. nie był on w mainstreamowym, publicznym dyskursie widoczny ze względu na stosunek między państwem a Kościołem, to w latach 80. jest już bardzo silny, wpływając na wybory Polaków. I jest to głos od początku przeciwny tabletkom antykoncepcyjnym. W 1968 roku pojawia się encyklika papieża Pawła VI pt. „Humanae Vitae. O zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego”. Tam wprost jest powiedziane, że wszelkie sztuczne metody antykoncepcji są niedopuszczalne. Nie chodziło wyłącznie o pigułkę, ale o każdą metodę antykoncepcji „nienaturalną”, czyli taką, która nie jest np. obserwacją cyklu. Zresztą to już był wynik działalności Karola Wojtyły, który wcześniej napisał książkę „Miłość i odpowiedzialność” i w niej nadał ton myśleniu o antykoncepcji w Kościele. Potem już jako papież jeszcze mocniej wypowiadał się przeciwko prezerwatywom czy antykoncepcji hormonalnej. A wiadomo, że Karol Wojtyła był istotną postacią w Polsce, jego stanowisko nie podlegało dyskusji w polskim Kościele, traktowano je dosłownie i propagowano jako to jedyne właściwe. Widać tu zderzenie języka ginekologów, modernizującego się państwa i coraz większej otwartości obyczajowej społeczeństwa z głosem Kościoła, jakże zasadniczym. Potrzebujemy przede wszystkim rozdzielenia państwa od Kościoła. Jest to ewidentnie coś, co przeszkadza prawdziwej, otwartej rozmowie o seksualności. Różne ideologie nie pozwalają nam swobodnie podejmować świadomych decyzji w oparciu o wiedzę. Brakuje nam takiej przestrzeni, w której będziemy mogli poznawać różne języki mówienia na temat antykoncepcji i seksu Według papieża Pawła VI tabletka antykoncepcyjna nie powinna być stosowana, bo przyczyni się do popularyzacji seksu pozamałżeńskiego. Taki argument też często się pojawiał? Tak, i to jest argument, który cały czas się powtarzał zarówno w przypadku tabletek, prezerwatyw, jak i ogólnie antykoncepcji. Zresztą w dzisiejszych czasach przy okazji dyskusji o edukacji seksualnej także się pojawia, mimo że jesteśmy 60 lat później. Jakiekolwiek mówienie o seksualności, pokazywanie możliwości antykoncepcji ma niby zachęcać młodych ludzi do podejmowania wcześnie życia seksualnego, choć jak podkreślają specjaliści, nie ma tu takiego prostego przełożenia. Jednak Kościół i jego rzecznicy, chcąc umocnić swoje stanowisko, nie odwołują się jedynie do kwestii moralnych i religijnych, lecz używają argumentów naukowych. Słyszymy, że nie chodzi tylko o grzech, ale też o kwestie zdrowotne. Jest to takie pozorne chronienie kobiet, mówienie w ich imieniu, jednocześnie odbierające im ten prawdziwy głos i wybór. I to się nie zmienia do dziś. Jak wyglądała antykoncepcja przed pigułką? Najpierw warto uświadomić sobie, że ogólnie temat antykoncepcji jest stary. Nie jest tak, że wcześniej nie próbowało się zapobiegać ciąży. Używano prezerwatywy – pierwsza lateksowa to są lata 30. XX wieku, przed nią były prezerwatywy gumowe już na początku XIX wieku, a jeszcze wcześniej robiono je z jelit zwierzęcych czy innych części zwierząt – np. owczej ślepej kiszki (zresztą wymyślił ją lekarz o nazwisku Condom, od którego wzięła się nazwa kondoma). Wcześniej w kulturze ludowej sięgano po różne zabiegi magiczne, ale też po zioła, które zresztą, jak dzisiejsze badania wskazują, nie były zupełnie nieskuteczne. Oczywiście stosowano jako metodę antykoncepcji także stosunek przerywany czy analny. W latach międzywojennych eksperymentowano nawet z naświetlaniem jajników i jąder promieniami Roentgena, które miały zapewnić bezpłodność. Dosyć długo wierzono też w to, że kobiety, które karmią piersią, nie mogą zajść w ciążę. W Polsce po 1956 roku, kiedy złagodzono ustawę antyaborcyjną, czyli dopuszczono czynniki społeczne i można było przerywać ciążę ze względu na warunki ekonomiczne, terminacja ciąży była dosyć popularnym środkiem antykoncepcyjnym. Szacuje się, że w latach 60. wykonywano nawet pół miliona aborcji rocznie. Francuzki poniżej 25. roku życia mogą aktualnie bezpłatnie korzystać z antykoncepcji, a także związanych z tym konsultacji lekarskich i badań. Tymczasem w Polsce mamy najniższy wskaźnik dostępności antykoncepcji – 35,1 proc. (wg „Atlasu antykoncepcji” opublikowanego na zlecenie Europejskiego Forum Parlamentarnego do spraw Populacji i Rozwoju). W Belgii wynosi on 96,4, w Niemczech 75,1. Jak to wytłumaczyć? W tym rankingu bardzo spadliśmy ze względu na niedostępność antykoncepcji awaryjnej, bez recepty. Do tego kluczowa jest możliwość dostania się do lekarzy ginekologów, którzy mogą wypisać receptę, a w Polsce jest ona ograniczona. Jeśli mamy pieniądze, możemy umówić się prywatnie do lekarza, w innym przypadku w ramach państwowej służby zdrowia na wizytę trzeba długo czekać, w niektórych miejscowościach nie ma w ogóle ginekologów. Zaskakujące i jednocześnie niepokojące jest dla mnie też to, że nawet w dużych aglomeracjach typu Warszawa w prywatnych klinikach coraz częściej pojawia się informacja, że dany ginekolog nie zapisuje antykoncepcji ze względu na klauzulę sumienia. Patrząc na to wszystko, można zrozumieć, dlaczego tak słabo wypadamy we wspomnianym rankingu. Ale na dostępność wpływa też edukacja seksualna, a w ostatnich latach w Polsce mamy do czynienia z ograniczaniem jej. Wprawdzie jest przedmiot w szkołach – Wychowanie do życia w rodzinie – jednak coraz mniej na tych lekcjach jest mowy o antykoncepcji. Mało tego, jedyny dopuszczony przez ministerstwo edukacji podręcznik do tego przedmiotu, „Wędrując ku dorosłości”, negatywnie wypowiada się na temat antykoncepcji, promując wstrzemięźliwość seksualną i ewentualnie metody związane z obserwacją cyklu, te, które nazywa się „naturalnymi”. To nazewnictwo zresztą też ustawia rozmowę. Jeżeli jako naturalne, czyli kojarzące się z tym, co dobre, zdrowe, traktujemy metody typu obserwacja śluzu czy mierzenie temperatury albo kalendarzyk małżeński, a jako sztuczne wszystkie inne metody, to mamy od razu między wierszami przekaz, co jest dobre, a co złe. Dziś tabletkę antykoncepcyjną może stosować prawie każda kobieta na różnych etapach swojego życia: matka karmiąca, kobieta z otyłością, z przewlekłymi chorobami, nastolatka. Jakie daje nam to możliwości? Jak na wstępie wspomniałam, nie ma jednego typu kobiety, tak rozmawiając o pigułce, trzeba powiedzieć, że nie ma jednej pigułki. Dziś może być ona dostosowana indywidualnie do danej kobiety. W ostatnich latach mówi się o personalizacji w medycynie, w tym personalizacji w aspekcie antykoncepcyjnym. Można dobrać tabletkę do potrzeb konkretnych grup kobiet. Podoba mi się w tym to podkreślanie ich różnorodności. Okazuje się bowiem, że prawo do przyjemności seksualnej i do własnej cielesności mają bardzo różne kobiety. Czym więcej będziemy mówić o kobietach w okresie okołomenopauzalnym, z otyłością, chorobami przewlekłymi, niepełnosprawnych, w kontekście seksualności i antykoncepcji, tym lepiej. Nie wszystkie z nas są młode, piękne i zdrowe. I rozmawianie o tym, że dziś są różne tabletki antykoncepcyjne, w tym też te jednoskładnikowe (tzw. nowej generacji), bez estrogenu, które, jak twierdzą lekarze, bezpiecznie mogą stosować kobiety po 40., palące czy karmiące, otwiera przestrzeń, aby zobaczyć, że wszystkie one mają prawo do aktywności seksualnej i, co chciałabym podkreślić, przyjemności z niej płynącej. Czego w Polsce jeszcze brakuje, żeby kobiety czuły się lepiej w kontekście naszej rozmowy? Potrzebujemy przede wszystkim rozdzielenia państwa od Kościoła. Jest to ewidentnie coś, co przeszkadza prawdziwej, otwartej rozmowie o seksualności. Różne ideologie nie pozwalają nam swobodnie podejmować świadomych decyzji w oparciu o wiedzę. Brakuje nam takiej przestrzeni, w której będziemy mogli poznawać różne języki mówienia na temat antykoncepcji i seksu. Potrzebujemy też na pewno otwartej i mądrej edukacji seksualnej, w której znajdzie się miejsce na oparte na badaniach naukowych podejmowanie powyższych tematów, i co za tym idzie – możliwości wyboru antykoncepcji przez kobiety czy mężczyzn. Potrzebujemy partnerstwa między kobietą a mężczyzną, równości. Tam, gdzie jest równość w związku, tam łatwiej się rozmawia i podejmuje decyzje dotyczące życia seksualnego i rodzicielstwa. Brakuje także refundacji środków antykoncepcyjnych i lepszej dostępności do nich. I wracamy do punktu wyjścia, bo dostępność znów wiąże się z odkościelnieniem i odpolitycznieniem tematu. Jak wypadamy na tle Europy pod kątem otwartości na seksualność i rozmowy o niej? Jeżeli spojrzymy na młode pokolenie, to zobaczymy, że młodzież współczesna jest bardzo progresywna. Nie ma problemów z rozmawianiem o własnej seksualności, ma dostęp do internetu i wiedzy na tematy związane z seksem. Są uświadomieni, choć często niestety też przez pornografię. A więc polskie młode pokolenie jest podobne pod tym względem do tego na Zachodzie. Natomiast nie ma takich ułatwień, jak np. francuskie nastolatki, które za darmo mogą dostać antykoncepcję. Polskie nastolatki nie mają też bezpiecznych dorosłych, z którymi o seksie mogą porozmawiać w szkole. A odnosząc się już szerzej, do dorosłych, to uważam, że w Polsce cały czas jest duża praca do wykonania, jeśli chodzi o równość partnerską, w porównaniu do np. krajów skandynawskich. Chodzi o to, kto decyduje w małżeństwie, kiedy podejmuje się stosunek seksualny, jak kobiety są traktowane przez mężczyzn. Myślę, że na tym polu jeszcze trochę pracy przed nami. W Polsce dobrze też widać, że wszystkie prawa, które się osiąga w kwestii seksualności czy antykoncepcji, nie są zdobyte raz na zawsze. Nie jest tak, że prawa seksualne są coraz większe i coraz lepiej jest kobietom, bo jak widzimy – dostajemy jakieś prawa reprodukcyjne, seksualne, ale przychodzi taki okres, nowy rząd, nowe rozdanie i to nam się zabiera. W latach 90. wydawało się, że już będzie lepiej, będziemy coraz bardziej wolni, swobodni obyczajowo, ale tak nie jest. Prawa, które zdobyłyśmy, są teraz ograniczane. Czy możemy jeszcze kiedyś spodziewać się drugiej takiej rewolucji na skalę tabletki antykoncepcyjnej, która wpłynęłaby na społeczeństwo, kobiety? Ciągle czekamy na tabletkę dla mężczyzn… Skuteczna tabletka antykoncepcyjna dla mężczyzn tak, ale nie wiem, czy ona zrobi wielkie zamieszanie. Szczerze, nie wyobrażam sobie takiej dużej rewolucji. Myślę, że to będą małe zmiany, które do czegoś doprowadzą. Na poziomie technologicznym i mentalnościowym, mogłyby to być środki, które pozwalałyby na czasowe i bezpieczne ograniczenie płodności, które nie wymagają codziennego brania tabletek i dbania o to. Jest to kierunek, w którym może to pójść, ale nie jest to kierunek rewolucyjny. Z drugiej strony mamy aktualnie do czynienia z sytuacją do tej pory nieobserwowalną: bardzo dużych zmian demograficznych. To zwłaszcza widać w Polsce – bardzo duży spadek demograficzny, co oznacza, że coraz więcej osób nie chce decydować się na rodzicielstwo. I myślę, że to będzie się pogłębiać. Młodzi ludzie chcą mieć swoje życie seksualne, realizować je w różnych konstelacjach, są otwarci na to, żeby to nie były tylko związki heteroseksualne, ale też inne. I niekoniecznie przy tym chcą się rozmnażać. Dlatego według mojej intuicji czeka nas tendencja do poszukiwania nowych metod, które będą łatwe w użyciu, bezpieczne czy wręcz neutralne dla zdrowia i będą czasowo wyłączały płodność. Prof. Magdalena Radkowska-Walkowicz – doktorat z socjologii otrzymała w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, a habilitację z etnologii w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pracuje. Członkini Interdyscyplinarnego Zespołu Badań nad Dzieciństwem UW. Jest autorką wielu publikacji w polskich i zagranicznych czasopismach naukowych oraz książek ( „Doświadczenie in vitro. Niepłodność i nowe technologie reprodukcyjne w perspektywie antropologicznej”). Konsultantka w kampanii edukacyjnej „Nowa Generacja – Antykoncepcja bez Estrogenu”. Zobacz także